Fiil anlamı taşıyan; ancak fiillerin özelliklerini tam olarak yansıtmayan ve cümlede isim soylu kelimeler gibi görev üstlenen kelimelere fiilimsi (eylemsi) denir Bilindiği gibi Türkçe’de –(i)msi eki benzeyen anlamına gelir Buna göre fiilimsi de “fiile benzeyen” demektir Fiillerin üç temel özelliği vardır: Fiiller, iş hareket, oluş bildirir, mastar eklerini (-mek, -mak) alır, kip eklerini alır Fiilimsiler ise mastar eklerini ve kip eklerini alamaz Sadece iş, hareket, oluş bildirmesi bakımından fiile benzer
Fiil Fiilimsi
Gel- Gelmek
Koş- Koşan adam
Gül- gülerek
Fiilimsiler üçe ayrılır:
1 İsim-fiiller
2 Sıfat-fiiller (Ortaç)
3 Zarf-fiiller (Bağ-fiil, ulaç)
İsim-fiiller
Fiilin adı demektir Fiil kök veya gövdelerine –mak, -mek, -ma, -me, -ış, -iş, -uş, -üş ekleri getirilerek oluşur Yazmak, konuşmak, yemek, yazma, alış Konuşmak bir sanattır
Olumsuzluk eki –ma, -me ile isim-fiil eki olan –ma, -me karıştırılmamalıdır Bu hafta işe gitme (Olumsuz fiil) / Tatile gitme hazırlıkları başladı (İsim-fiil)
-mak, -mek, -ma, -me eklerini alan bazı kelimeler bir nesnenin adı olarak kullanılabilir Ekmek, çakmak, yemek, tokmak, kıyma, sarma, kazma
Bu yıl tarlaya buğday ekmek istiyorum (isim-fiil)
Bakkaldan üç ekmek aldı (İsim)
-iş ekini alan bazı kelimeler isim-fiil, isim ve fiil görevinde kullanılabilir
Yurda giriş işlemleri başladı (İsim-fiil)
Binanın girişi çok berbattı (İsim)
Hiç çekinmeden rakiplerine girişti (Fiil)
Sıfat-Fiiler (Ortaç)
Fiilin sıfat dönüştürülmüş şeklidir Fiil kök veya gövdelerine –an, -en, -ası, -esi, -maz, -mez, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür, -dık, -dik, -duk, -dük, -tık, -tik, -tuk, -tük, -acak, -ecek, -mış, -miş, -muş, -müş ekleri getirilerek yapılır Sıfatların her zaman bir ismi nitelediği gibi sıfat-fiiller de genellikle bir ismi niteler Tanıdık kişi, okumuş adam, çıkmaz sokak
Sıfat-fiil ekini alan fiiller, bazen isim göreviyle kullanılır Bayrama katılan öğrencilere izin verildi (Sıfat-fiil) / Bayrama katılanlara izin verildi (İsim) (Sıfat-fiiller çekim eki alarak isimleşir)
Sıfat-fiil ekleriyle kip ekleri karıştırılmamalıdır Görünmez kaza (Sıfat-fiil) / Buradan bizim ev görünmez (Fiil)
Sıfat-fiil eklerinin olumsuzları da yaygın olarak kullanılır Görmemiş adam, olmayacak iş
-dık, -acak sıfat –fiil ekleri, ünlü ile başlayan ekleri aldığında yumuşama olayı meydana gelir Babamın tanıdığı kişiler geldi
Zarf-fiiller (Bağ-fiil, ulaç)
Fiillerin durumunu, zamanını, şeklini bildiren fiilimsilerdir Fiil kök veya gövdelerine “-ıp, -ip, -up, -üp, -arak, -erek, -ken, -a, -e, -maden, -madan, -alı, -eli, -ınca, -ince, -maksızın, -meksizin, -casına, -alı, -eli, -ınca, -ince, -unca, -ünce, -dıkça, -dikçe, -dukça, -dükçe, -dığında, -düğünde, -mez” ekleri getirilerek yapılır Zarf-fiiller çoğunlukla bağlama göreviyle kullanıldığı için bir adı da bağ-fiildir
Koşa koşa geldi
Çocuk ağladıkça açıldı
Öğretmen dersi anlatıp çıktı
Zarf-fiiller çekim eki almaz (Diğer fiilimsilerden farklı)
NOT : Fiil ve fiilimsilerde olumsuzluk –me, -ma ekleriyle sağlanır Geniş zamanın olumsuzu –maz, -mez ekleriyle yapılırGel-me, gel-mez
