Mantık’ bilinenler yardımıyla bilinmeyenlere ulaşmanın yollarını gösteren kurallar bütününe verilen addır.
Bilinen kavramlardan bilinmeyen kavramlara ‘tanım’larla ulaşılır. Bilinen hükümlerden bilinmeyen hükümlere ulaşmak ise ‘akıl yürütmeler’ yaparak gerçekleşir. Buna dayanarak mantığın iki bölümden oluştuğu söylenebilir:
1. Kavramları konu edinen tasavvurlar bölümü.
2. Tasdikler bölümü.
Zihnimizdeki bilgilerin bir kısmı -sıcaklık, soğukluk gibi- ispata gerek duymazken, diğer bir kısmı da ancak ispat yoluyla bilinebilir.
Kavram
Kavram varlıkların zihnimizdeki karşılığıdır. Zihnimiz kavramdan akıl yürütmeye giderken üç aşamalı bir yol izler:
1. Üzerinde düşünülecek şeye ait kavramla onu niteleyecek şeye ait kavramın birleştirilmesi aşaması.
2. Bu iki kavramın birleştirilmesi aşaması.
3. Bir arada düşünüldükleri zaman üçüncü bir hükme götürecek iki hükmün birleştirilmesi ve beklenen yeni bilgiyi elde etme aşaması.
Mantıkçıların benzetmesine göre; ‘kavram’ binada kullanılan tuğla, ‘hüküm’ duvar, ‘akıl yürütme’ ise binanın tamamıdır.
Mantık sözle değil anlamla ilgilenir. Anlam varlıkların zihin kutucuğu içerisindeki karşılığıdır. Nasıl bir binanın kağıt üzerinde çizilmiş planı o binanın küçültülmüş hali ise varlıkların isimleri de varlıkların küçültülmüş halidir. Buna mantık dilinde ‘sözlerin anlamlara delâleti’ denmektedir.
Varlıklara ait tasavvurlar, zihin kutucuğuna tek tek değil de ‘grup’ halinde yerleştirilmektedir. Bir çok ağaç çeşidi varken zihin bunların yerine tek bir kavram olarak ‘ağaç’ kelimesini kullanır.
Mantıkçılar varlıkları gruplandırırken zihnin beş tümel kavramı esas aldığından bahseder: tür, cins, ayrım, hassa ve ilinti. Örnek: ‘Bitki’ bir tür, ‘canlı’ bir cins, ‘akıllı olmak’ insan türünün bir ayrımı, ‘gülmek’ insan türünün bir hassası, yürümek ise insan türünün bir ilintisidir.
