Karahanlı devri Türk edebiyatının ilk örneklerini ihtiva eden Divânü Lûgati’t-Türk, Türkdilinin ilk sözlüğüdür. Kâşgarîı Mahmud bin Hüseyin bin Muhammed (Muhammed oğlu Hüseyin oğlu Mahmud) tarafından 1072 yılının 25 Ocağında, Çarşamba günü yazılmaya başlanmış ve 9 Ocak 1077 Pazartesi günü bitirilmiştir. Kâşgarlı Mahmud eserini aynı yıl Ebül-’l-Kasım Abdullah’a takdim etmiştir. Ebü’l-Kasım Abdullah, 1075-1094 yılları arasında Abbasî tahtında oturan halife Muhamrnedü’lMuktedi bi-emrillâh’ın oğludur.
Divânü Lügati ‘t-Türk‘ün 7stanbul Millet Kütüphanesinde bulunan biricik nüshasının istinsahı, Sâve’de doğup Şam’da yaşayan Muhammed bin Ebî Bekr ibni Ebi’1-Feth tarafından 1 Ağustos 1266 Pazar günü Şam’da tamamlanmıştır.
İlk Türk sözlüğünün yazarı Kâşgarlı Mahmud, Karahanlı hükümdar sülâlesine mensup bir şehzade idi. Babası Hüseyin Çağrı Tigin 1056-1057 yıllar ından Önce Barsgan emîri Arslan İlig idi. Dedesi Muhammed Buğra Han bin Yusuf, 1056-1057 yıllar ında Doğu Karahanlılann hakanı olarak Kâşgar’da hüküm sürdü. Onun babası Yusuf Hânın Kadir Han 1026-1032 yıllan arasında Karahanlı hükümdarı idi. Yusuf’un da babası Harun Hasan Küç Buğra Han’dı. Kâşgarh Mahmud’un “Türk illerini Sâmânîlerden alan beydir” dediği (DLT 1-112) atası işte budur. Gerçekten Harun bin Süleyman 992′de Sâmânîlerin merkezi Buhara’yi alm ıştır. Harun’un babası Süleyman Baytaş Arslan Hân, onun da babası Müslümanlığı kabul eden meşhur Abdülkerim Satuk Buğra Han’dır. Demek ki Kâşgarlı Mahmud, Satuk Buğra Han’ın altıncı nesilden torunudur.
Divânü Lügati ‘t-Türk; Türk milletinin yüceli ğini anlatmak, Türk dilinin Arapça‘dan geri kalmadığını göstermek ve Araplara Türkçe’yi öğretmek, böylece o zaman hemen hemen tamamı Türklerce idare edilen Ön Asya’da Arapların Türklerle kolayca münasebet kurmalarını sağlamak için yazılmıştır. Kâşgarlı Mahmud’a göre Tanrı, Türkleri her milletten üstün yaratmış, yer yüzüne onları hâkim kılmış, hakanları onlardan çıkarmış ve dünya milletlerinin idaresini onların eline vermi ştir. Bunun içindir ki Allah, Türklerle beraber çalışanı aziz eyler, dileğine kavuşturur ve kötülerin şerrinden korur. Derdini anlatmak ve Türklerin gönlünü kazanmak için de onların dilleriyle konuşmaktan başka yol yoktur.
