İstanbul buldum olur mu
Seyahatnâmeler, bir seyyahın gezip gördüğü belli bir coğrafi alana ve tarihsel döneme dair izlenimlerini ve topladığı bilgileri metne aktardığı yazılardır. Seyahatnâme, Sefername ve anı kitapları, bir coğrafyanın, bir ülkenin veya bir şehrin tanınmasında önemli yer tutan önemli tarihsel kaynaklardır. Bu eserleri kaleme alanlar, gezip gördükleri yerleri, gerek tarihî ve kültürel açıdan gerekse sosyolojik açıdan kendi bakış açılarıyla görerek izlenimlerini aktarırlar.
Avrupa'da özellikle 16. yüzyıldan itibaren yaygınlaşmaya başlayan ve Doğu ve Osmanlı İmparatorluğuyla ilgili seyahatnameler kaleme alan seyyah, tarihçi, diplomat bilimadamı ve diğer mesleklere mensup kişilerdir.
Batı’da seyahatnâme türünün ilk örnekleri arasında Roma Cumhuriyeti döneminin Yunan tarihçi, coğrafyacı ve filozofu olan Strabon (M.Ö. 64 - M.S. 24) ve M.S. 2. yüzyılın sonlarında yaşamış ünlü Yunan gezgin ve coğrafyacı Pausanias gibi coğrafyacıların Antik Çağ ülkelerinin halkları ve inanışları üzerine yazılan kitapları sayılabilir. Marko Polo’nun 13. yüzyılın sonlarına ait gezi yazıları ise, belirli bir edebi düzeyi olan ilk seyahatnâmedir.
18. yüzyılda yaşamış İtalyan serüvenci Casanova ile Giuseppe Baretti de (1719-1789) bu türde önemli yapıtlar ortaya koymuşlardır.
19. yüzyılda bir bilim dalı olarak gelişen ancak Batının kültürel, siyasal, tarihsel birikimiyle Doğu'ya yönelik bakış açısını da yansıtan Oryantalizm'in seyahatnameler üzerinde yadsınamaz bir etkisi bulunmaktadır. Ortaçağ Batı uygarlığının Doğu ile ilişkisini daha çok savaşlar yoluyla sürdürmüş olması bu ön yargıların gelişmesinde önemli bir rol üstlenmiştir. Avrupa'nın rönesans ve reform hareketleri bu ön yargıların tümüyle ortadan kalkmasını sağlamamıştır. Bunun örnekleri 19. yüzyıldaki seyahatnamelerde kolaylıkla karşımıza çıkmaktadır. Bazı istisnaları olsa bile çoğunlukla bu seyahatnamelerin yazarları Türklerden barbar, vahşi, cahil şeklinde nitelendirmelerle söz etmektedir.
İlk seyyahlar Galli Arculf, Harun İbn Yahya, İbn Havkal, Mesudi, Hassan Ali el-Herevi, İbn Battuta, Odon de Deuil, Guillaume de Tyr, Geoffroy de Villehardouin, Robert de Clari, Ruy Gonzales de Clavijo, Cristoforo Buondelmonti, Bertrandon de la Broquiere'dir.
Türkler tarafından kaleme alınan ilk seyahatnâmeler Farsça yazılmıştır. Türk edebiyatının ilk seyahatname eserleri arasında Farsça yazılan Hoca Gıyaseddin Nakkaş’ın “Acâibü’l Letâif” adlı eseriyle Ali Ekber Hatâî’nin 1515′te yazdığı “Hıtâînâme” adlı eseri sayılabilir.
Seyahatnâmeler, Batı’da Osmanlı insanına ve İslâm’a dair belli bir anlayış ve idrakin meydana gelmesinde etkili oldukları için önemli birer tarihî vesika olarak kabul edilmektedirler. Ancak bu, seyahatnâmelerin yüzde yüz doğru olacağı anlamına gelmemektedir. Ön yargı, bilgisizlik, düşmanlık gibi birçok sebepten dolayı bazı eserlerin taraflı bir tutum içinde yazıldığı göz ardı edilmemelidir.
İstanbul'un fethinden sonra şehri yazanlar: Evliya Çelebi, Arnold von Harff, Hans Dernschwam, Pierre Gilles, Ogier Ghiselin de Busbecq, Nicolas de Nicolay, Salomon Schweigger, George Sandys, Jean Thevenot, Guilliaume Joseph Grelot, Chateaubriand, Charles Pertusier, Alphonse de Lamartine, Gerard de Nerval, Theophile Gautier, Gustave Flaubert, Pierre Loti, Charles Diehl, Claude Farrere, Edmundo De Amicis, Lady Mary Wortley Montagu, Julia Pardoe, Durand de Fontmagne, Dorina L.Neave, Helmuth von Moltke, Hans Christian Andersen, Knut Hamsun, Mark Twain, Graham Greene, Ernest Hemingway, Gomez Carillo, Vincente Blasco Ibanez, Juan Goytisolo, Le Corbusier, Eremya Çelebi Kömürcüyan.
Osmanlı ülkesine gelen ve çok şeşitli konularda çalışmalar yapan gravürcüler arasında bu gün yapıtlarını bildiğimiz A. Ferdinandus, A.F. Scott, A.Sargent, A.Willmore, Ales, C. Biseo, Canedi, Cholet, Coke Smith, Comte de Choiseul-Gouffier, Davis, Decamps, Devilliers, E. Benjamin, F. W. Topham, G.K.Richardson, H. Adlard, H. Scott, J. C. Bentley, J. C. Armytage, Lesueur, M. J. Starling, P. Kaufmann, Thomas Allom, Traversier, W. H. Bartlett, W. J. Cook, W. R. Smith, W. Topham Pieter Coecke van Aelst vs. gibi pek çok sanatçı bulunmaktadır.
