A. ÇAPRAZLAMALARIN ELEMANLARI
P : Çaprazlanacak anne ve babanýn (ebeveynlerin) genotipini ifade eder.
G : Anne ve babadan meydana gelebilecek gamet çeþitlerini gösterir. Gametlerin sayýlarý deðil çeþitleri önemlidir.
F1 dölü : Diþi ve erkek gamet çeþitlerinin birleþmesiyle oluþabilecek ilk dölün (neslin) genotip ve fenotip çeþitlerini ifade eder.
F2 dölü : F1 dölünde elde edilen diþi ve erkek bireylerin çaprazlanmasýyla oluþacak ikinci dölü (nesli) ifade eder.
Kendileþme : Belli bir genotipe sahip diþinin kendisiyle ayný genotipte bir erkekle çaprazlanmasýdýr.
Arý Döl (Saf Döl) : Genotip olarak homozigot olup kendileþtirildiðinde her zaman ayný genotipte ve fenotipte bireyler oluþturan canlýlara arý döl denir.
B. BÝR KARAKTERLÝ (MONOHÝBRÝT) ÇAPRAZLAMALAR
Bir türün sadece bir karekteri üzerinde çaprazlamalar yapmaya denir.
Arý döl yeþil tohumlu bir bezelye ile yine arý döl sarý tohumlu baþka bir bezelyeyi çaprazlayalým.
Ýki homozigot canlýnýn çaprazlanmasýyla ilgili size sorulan her soruya 1 cevabýný verebilirsiniz.
Heterozigot durumda her bireyden iki çeþit gamet meydana gelir. Birinci yumurtanýn iki çeþit polen ile birleþme ihtimali vardýr. Daha sonra ikinci yumurta ele alýnýp yine iki çeþit polen ile birleþme ihtimali yazýlýr. Oluþan dölde Fenotip oraný = 3 : 1 dir. Bunun manasý 3'ü bir çeþitten 1'i diðer çeþitten demektir. Diðer sorularý da bunun gibi cevaplandýrabiliriz. Genotip oraný = 1: 2: 1 Fenotip çeþidi = 2 Genotip çeþidi = 3 tür.
C. ÝKÝ KARAKTERLÝ (DÝHÝBRÝT) ÇAPRAZLAMALAR
Bu çaprazlamalarý açýklayabilmek için homozigot sarý ve düzgün bir bezelye ile yeþil ve buruþuk bir bezelyeyi çaprazlayalým;
(Sarý yeþile Düzgünlük buruþukluða baskýndýr).
Daha önce de bahsettiðimiz gibi iki homozigot canlýnýn çaprazlanmasýyla bireylerden birer çeþit gamet ve bunlarýn birleþmesiyle de sadece bir çeþit birey meydana gelmektedir. F1 dölünü kendi arasýnda çaprazlayýp F2 dölünü bulalým.
Oluþan bu ikinci döl için yukarýda belirttiðimiz sorularý þöyle cevaplayabiliriz.
Fenotip Oraný : 9: 3: 3: 1 dir.
Fenotip çeþidi : 4 dür.
Genotip çeþidi : 3n = 32 = 9 dur.
Kendileþme çaprazlamalarýnda
Genotip Çeþidi 3n formülüyle bulunur. n heterozigot karakter sayýsýný belirtir.
Yukarýdaki oranlar iki karakter heterozigot ve genler baðýmsýz olduðunda sabittir.
Bütün çaprazlamalarý düzenli çaprazlamalar ve düzensiz çaprazlamalar olmak üzere iki ana grupta toplayabiliriz. Þimdi bunlarý bir tablo ile gösterelim.
Bütün hibrit çaprazlamalarýnda:
2n = fenotip çeþidi
3n = genotip çeþidi
4n = çaprazlama sonucu oluþacak fert sayýsýný verir.
n = heterozigot karakter çeþidi.
Tabloda görüldüðü gibi eðer çaprazlamanýz “homozigot x homozigot” ise size ne sorulursa 1 cevabýný verebilirsiniz.
Þayet “heterozigot x heterozigot” þeklinde verilmiþ ise tabloda gösterilen oranlar sabit olmaktadýr.
MENDEL KURALLARI
Baðýmsýz Daðýlýþ (Ayrýlma) Prensibi : Bir karakteri kontrol eden iki gen gametler meydana gelirken farklý gametlere giderler. Farklý karakterlerin genleri birbirlerinden baðýmsýz olarak gametlere aktarýlýrlar. Buna “baðýmsýz daðýlýþ” veya “ayrýlma prensibi” denir.
Ýzotipi (Benzerlik) Prensibi : Mendel sarý ve yeþil iki farklý bezelyeyi çaprazladý ve F1 dölündeki bütün bireylerin ayný fenotipte olduðunu gördü ve buna benzerlik (izotipi) adýný verdi.
Gizlilik – Baskýnlýk Prensibi : Mendel oðul döllerde anne veya babada olan bazý özelliklerin kaybolduðunu gözledi. Ama bu özelliklerin bir sonraki dölde ortaya çýktýðýný görünce kaybolmadýklarýný ama gizli kaldýklarýný anladý. Birinci dölde gözlenemeyen özelliðe çekinik (gizli) özellik kendini belli eden özelliðe ise baskýn özellik adýný verdi.
