Cevap :
ADIN DURUM EKLERİ (İSMİN HÂLLERİ)
1. Yalın Durumu
Eki yoktur.
Adların hiçbir durum eki almamış şeklidir. Çoğul, iyelik ve bildirme eki almış olabilir. Bu durumda da yalın durumda sayılırlar.
! ev, okul, yol, çocuk, fikir, baba(sı), defter(ler), çalışkan(dır)...
Yapım ekleri de adın yalın durumunu değiştirmez.
! kalemlik, bilgili, susuz, meslektaş...
Birleşik adlarda durum eki almamışlarsa yalındırlar:
dershane, tanksavar, gecekondu, bilirkişi...
2. Belirtme Durumu (-i Hali)
! Adı belirli hale getiren ad durum ekidir.Sözcüğe “-i” eki eklenerek yapılır.
Kapıy-ı kapat.
Kitab_ı öğretmen hediye etmiş.
! Belirtme durum eki eklendiği sözcüğün ünlülerine uyar.
Çocuklar-ı buradan kim alacak?
Babas-ı çocuğu çağırdı.
ÖNEMLİ! Türkçede iki tane –i eki vardır: iyelik eki ve belirtme durum eki. Bu ikisi birbirine karıştırılmamalıdır.
İyelik eki almış cümlenin başına onun sözcüğü getirilirken, belirtme durum eki almış cümlenin başına getirilemez.
(Onun) yemeği ısıtıp ye. ( belirtme durum eki)
Cümlesinin başına onun sözcüğü getirilemez yani anlamlı olmaz.
(Onun) yemeği soğudu, çağır gelsin. ( iyelik eki )
Cümlesinin başına onun sözcüğü getirilebilir.
Bir ad hem iyelik eki hem de belirtme durum eki alabilir.Bu durumda önce gelen ek iyelik, ikincisi ise belirtme durum ekidir.
Ev-i-n-i
İyelik belirtme durum
eki eki
3. Yönelme Durumu Yüklemin yöneldiği yeri, nesneyi ya da kavramı gösterir. “-e” ekiyle yapılır. Yönelme hâlinde, ismin belirttiği kavrama yöneliş, dönme, yaklaşma, ulaşma söz konusudur.
Bizi karşılamak için kapıya geldi.
Bugün okula gitti.
Benim itirazım yapılan haksızlığa.
“-e” yönelme ekinin bunun dışında başka görevleri de vardır:
Fiyat, araç ile anlamı katar:
Kitabı bin liraya aldı. (karşılığında)
Bu iş kaç paraya olur?
Zaman bildirir, zarf tümleci yapar:
Bu iş sabaha biter.
Haftaya size gelelim.
İsimleri edatlara bağlar:
Akşama kadar okulda ders çalıştık.
Sabaha karşı varırız.
Yaşına göre ağır bir işte çalışıyordu.
Deyim kurar:
İşleri yoluna koymak
Başına buyruk.
Başa gelen çekilir.
Çok cana yakın bir çocuktu.
İçin, aitlik, amaç ilgisi kurar:
Bunu size aldık. (sizin için)
Sana bir iyilik düşünüyorlar. (senin için)
Annesini görmeye gitti.
İkilemeler kurarak durum bildirir:
Otobüse nefes nefese yetiştiler.
İki ahbap kafa kafaya vermiş...
“-an, -en” sıfat-fiil ekleriyle birleşerek abartma anlamı veren ikilemeler kurar:
Soran sorana,
geçen geçene,
giden gidene...
Şekilce çekimli fiil olan fakat fiil özelliğini kaybetmiş söz gruplarına gelir:
Geçmiş olsuna gitti. (demeye)
4. Bulunma (Kalma) Durumu
Eylemin yapıldığı yeri, nesneyi ya da soyut kavramı bildirir. “-de” ekiyle yapılır.
ev-de oturma, okul-da öğren, yurt-ta kaldı, devlet-te bulunuyor...
Eski İstanbul'da ne güzel günler yaşanmış.
Okullar bu yıl da eylülde açılacak.
Suyu bir yudumda içti.
Siz ayakta kaldınız.
Çamaşırları elde yıkıyormuş.
Saat yedide mi gelecekmiş?
Her şey yerli yerinde.
“-de” bulunma ekinin bunun dışında başka görevleri de vardır:
Zaman ve sayı bildiren kelimelere eklenerek ölçü, miktar bildirir:
Yılda yirmi gün izni var.
Haftada bir geliyor.
Yüzde yetmiş başarı vardı.
İkilemeler kurar:
Ayda yılda bir uğrar oldu.
Elde avuçta ne varsa bitti.
Eklendiği kelimeyi sıfat yapar:
Parmak kalınlığında yaprakları var.
Yapım eki görevi görür:
Gözde sanatçılarımızdandı.
Peyami Safa'nın "Sözde Kızlar"ını okudun mu?
Sözde Ermeni soykırımı...
5. Ayrılma (Uzaklaşma, Çıkma) Durumu
“çıkma, ayrılma, uzaklaşma” bildirir. “-den” ekiyle yapılır.
okul-dan çıktı, ev-den ayrıldı, yurt-tan geliyor, devlet-ten istedi...
Ali, evden yeni çıktı.
Birçok seneler geçti dönen yok seferinden.
“-den” ekinin bunun dışındaki görevleri:
Edat tümleci ve yüklem de yapar.
Gönüldendir şikâyet. (yüklem)
Bebek gürültüden uyandı (edat tümleci)
Yalnızlıktan sıkıldım. (edat tümleci)
Durum bildirir:
Yağmur hafiften yağıyor.
Ben onu yakından tanırım.
Üstünlük, karşılaştırma bildirir:
Kıldan ince
baldan tatlı
Erzurum’dan soğuk şehir yok.
Bundan iyisi bulunmaz.
Bütünün parçasını, bütünden ayrılmayı ifade eder:
Verilen pastadan bir dilim yedi.
Soruların cevabını sözlerimden çıkaracaksınız.
Canından can vermek istiyordu.
İsimleri edatlara bağlayarak edat grubu ve edat tümleci oluşturur:
Akşamdan beri seni arıyoruz.
Yemekten sonra çayı nerede içeceğiz?
Sebep bildirir:
Soğuktan tir tir titriyordu.
Yorgunluktan uyuyuverdi.
İsim tamlamalarında tamlayan ekinin (-in) yerine kullanılır:
Geçen gün öğrencilerden biri yanıma geldi.
Bu ürünlerden hangisini istediğinizi söyleyin.
Yapım eki özelliği kazanarak eklendiği kelimeyi sıfat yapar:
Sıradan insanlarla düşüp kalkma diyordu.
Sudan sebeplerle buradan ayrılıp gitti.
Toptan satış
Uzaktan akraba
En içten duygular
İkilemeler kurar:
Zavallı çocuk günden güne eriyor.
Baştan başa bizim bu topraklar.
Durumumuz yıldan yıla kötüye gidiyor.
Dünden bugüne ne değişti ki...
Varlıkların neden, hangi maddeden yapıldıklarını bildirir:
Üstüne yünden bir kazak almıştı.
Tahtadan kılıçlarla oynuyorlardı.
Ayı derisinden post; Rus’tan dost olmaz.
Zaman anlamlı kelimelere gelerek zaman anlamı katar:
Bu işi dünden halletmeliydik.
Yarın geceden yola çıkmayı düşünüyoruz.