arapça ve farsçanın ünlü ve ünsüzler açısından türkçeden farklı yönleri
2.1 Ünlü dizgeleri
Farsça, asimetrik uzun ve kısa ünlülerden oluşan ünlü dizgesiyle Arapça genel kopyalara
kolay uyum sağlar. Yazıda gösterilmeyen üç kısa /e/, /ae/, /o/; yazıda gösterilen üç uzun
ünlü /a/, /i/, /u/ ve sesbirimsel ikiz ünlü /ow/ ile (bk. Mahootian, 1997) Farsçanın ünlü
dizgesi, Arapçamn ünlü dizgesinden çok farklı değildir, /a/, /i/, /u/ ünlülerinin kısa
karşıtlarının bulunmadığı Farsçada, doğal olarak Türkçe ünlülerdeki simetri ve simetrik
karşıtlık ilişkileri yoktur. Türkçe için de uzun ünlüler atipiktir.
Türkçe ve Farsçanın uzun süreli ilişkisinde her iki dil de farklı nitelikteki ünlülerin
kopyalanmasına karşı dirençli olmuştur. Türkçe, Farsçanın ünlü dizgesinde değişiklik
yapamamış, Türkçe için karakteristik /ı, ö, ü/ ünlüleri Farsçaya nüfuz edememiştir.
Türkçeden kopyalanan sözcüklerin ünlüleri, nicelik ve nitelik değişiklikleriyle,
Tür. yaylak > Far. yeylag [yeylag] örneğinde olduğu gibi, ilk /a/nın öndamaksıllaşması,
ikinci /a/nın uzaması vb. süreçlerle Farsça ses dizgesine uyarlanmıştır.
Farsça da, Türkçenin ünlü dizgesini nitelik bakımından etkileyememiş; ancak, sözcüksel
kopyalardaki uzunluklar, gerek yazı dilinde gerekse yerel değişkelerde genellikle
kısalmalarına karşın, Türkçenin ses dizgesinde kopya sesbirimler olarak yerlerini
almışlardır.
Modern Farsçada uzun /i/ye karşılık gelen, Türkçe dev, beynamaz gibi bir iki sözcükteki
/e/; tarihsel bir sesbirimin “yây-i mechûle” adı verilen altsesbirimi [e]den kopyalanmıştır
(bk. Ateş, 1976). Bu gelişme, Tacikçe için de karakteristiktir.
2.2 Ünsüz dizgeleri
Fler iki dilin ünsüz dizgeleri, yalın ve birbirine yakındır. Arapçamn gelişmiş ünsüz dizgesi,
Türkçe ve Farsçanın monoftonglardan oluşan ünsüz dizgelerine basitleştirilerek
uyarlanmıştır.
Her iki dilin parça sesbirim dökümlerinde yer alan ünsüzlerden, Türkçe için x, xw ve j,
Farsça için q, atipiktir. h, x, j ünsüzleri muhtemelen, Farsçanın etkisiyle Türkçe ses
dizgesine dâhil olmuş, ancak yazı dilinde sınırlı sayıda Türkçe sözde yer alabilmiştir, /c/, tfl
ünsüzlerinin Türkçe sesbirim dökümüne girmesinde, söz başında ikincil /d/, /p/ ve Igl
seslerinin bulunabilmesinde Farsçanın katkısı olabilir.
Farsçada qaf, yalnızca alınma sözlerle sınırlı kalmış, söyleyişte yeyn (Tür. gayıri) ile
birleşmiştir. Dudaksıl xw ise, modem söyleyişte hissedilmemekle birlikte, bu dile özgü bir
seslik ve ortografık gelenek olarak korunmuştur.
