Basit fiil türemiş fitil 5tane cümle
Çeşit çeşit çiçek takmış döşüne
Çekilir göçleri peşin peşine
Çıkabilsem şu yaylanın başına
Kuzu kurbanlı şişeli dağlar
Erimiş karları, çekilmiş duman
Açılmış çiçekler, yürümüş çimen
Hayali kafamda yaşar her zaman
Başı oylum oylum meşeli dağlar
Âşık Veysel
Yukarıdaki dizelerde altı çizili sözcükler, bir iş, oluş ve durum bildirdikleri için birer fiildir. Bu eylemler aynı zamanda edim anlamlıdır.
Fiilde Edim (Anlam):
Fiillerin iş, oluş, kılış ve yargı olan temel an*lamlarına edim denir. Fiilleri edimlerine göre üç grupta inceleyebiliriz:
1. Kılış (iş) Fiilleri: Bir iş, hareket anlatan bu fiiller, nesne alabilir. Bu fiillere yöneltilen "neyi, kimi" sorularına cevap alınabilir:
Çizmek, okumak, yazmak, kazmak, sevmek, bulmak, görmek...
2. Durum Fiilleri: Herhangi bir varlığın için*de bulunduğu hali (durumu) anlatan fiillerdir. Bu fiiller genel olarak nesne almazlar. Varlığın irade*sine bağlı olarak gerçekleşen fiillerdir:
Yürümek, uçmak, oturmak, uyumak, sevin*mek, ağlamak... Bu fiiller "neyi, kimi" sorularına cevap vermedikleri için nesne almazlar.
3. Oluş Filleri: Herhangi bir varlıkta irade dışı meydana gelen değişikliği anlatan fiillerdir. Oluş bildiren fiiller nesne almazlar:
Acıkmak, büyümek, sararmak, yaşlanmak, doymak, uzamak...
UYARI:
Durum fiilleri ve oluş fiilleri arasındaki en önem*li fark şudur : Durum fiillerinde eylem varlığın iradesine (isteğine) bağlı olarak gerçekleşir. Ör*neğin "yürümek" fiili insanın iradesine bağlıdır. İstersen yürürsün, istemezsen yürümezsin. An*cak "acıkmak" fiili oluş bildirmektedir. İnsan is*tese de istemese de acıkır. Yani irade dışı oluş*ları anlatır.
ÖRNEK - 1 (ÖYS - 1983):
Çeşit çeşit çiçek takmış döşüne
Çekilir göçleri peşin peşine
Çıkabilsem şu yaylanın başına
Kuzu kurbanlı şişeli dağlar
Erimiş karları, çekilmiş duman
Açılmış çiçekler, yürümüş çimen
Hayali kafamda yaşar her zaman
Başı oylum oylum meşeli dağlar
Âşık Veysel
Yukarıdaki dizelerde altı çizili sözcükler, bir iş, oluş ve durum bildirdikleri için birer fiildir. Bu eylemler aynı zamanda edim anlamlıdır.
Fiilde Edim (Anlam):
Fiillerin iş, oluş, kılış ve yargı olan temel an*lamlarına edim denir. Fiilleri edimlerine göre üç grupta inceleyebiliriz:
1. Kılış (iş) Fiilleri: Bir iş, hareket anlatan bu fiiller, nesne alabilir. Bu fiillere yöneltilen "neyi, kimi" sorularına cevap alınabilir:
Çizmek, okumak, yazmak, kazmak, sevmek, bulmak, görmek...
2. Durum Fiilleri: Herhangi bir varlığın için*de bulunduğu hali (durumu) anlatan fiillerdir. Bu fiiller genel olarak nesne almazlar. Varlığın irade*sine bağlı olarak gerçekleşen fiillerdir:
Yürümek, uçmak, oturmak, uyumak, sevin*mek, ağlamak... Bu fiiller "neyi, kimi" sorularına cevap vermedikleri için nesne almazlar.
3. Oluş Filleri: Herhangi bir varlıkta irade dışı meydana gelen değişikliği anlatan fiillerdir. Oluş bildiren fiiller nesne almazlar:
Acıkmak, büyümek, sararmak, yaşlanmak, doymak, uzamak...
UYARI:
Durum fiilleri ve oluş fiilleri arasındaki en önem*li fark şudur : Durum fiillerinde eylem varlığın iradesine (isteğine) bağlı olarak gerçekleşir. Ör*neğin "yürümek" fiili insanın iradesine bağlıdır. İstersen yürürsün, istemezsen yürümezsin. An*cak "acıkmak" fiili oluş bildirmektedir. İnsan is*tese de istemese de acıkır. Yani irade dışı oluş*ları anlatır.
ÖRNEK - 1 (
