Cevap :
OLUŞUMLARINA GÖRE KAYAÇLAR
Kayaçların ana kökeni magmadır. Ama magmanın zamanla yüzeye çıkması ve kayaçların parçalanması , yüksek basınç altında kalması yada tekrar tortulaşmalarıyla farklı özelliklere sahip kayaç grupları ortaya çıkmıştır. Kayaçlar oluşumları ve yapısal özelliklerine göre püskürük , tortul ve başkalaşım kayaçları olmak üzere üç ana gruba ayrılır :
1 – PÜSKÜRÜK ( MAGMATİK = KATILAŞIM ) KAYAÇLAR : Bu kayaçlar manto tabakasındaki ergimiş magmanın yerkabuğunun içine sokularak ya da yeryüzüne çıkarak soğumasıyla oluşurlar. Püskürük kayaçların özellikleri , bu kayaçları meydana getiren minerallerin cinsine ve katılaştıkları yere göre değişir. Örneğin , yer kabuğunun içinde soğuyan magma , yavaş yavaş soğuduğu için iri kristallidir. Çünkü , kristallerin erime sıcaklıkları farklı olduğu için soğuma sürecinde farklı aralıklarla katılaşırlar. Buna karşılık yeryüzüne çıkarak hava ile temas eden lavlar hızla soğudukları için ince kristalli ve camsı bir özellik gösterirler. Püskürük kayaçlar soğudukları yere göre iç ve dış püskürük kayaçlar olmak üzere iki gruba ayrılır :
A – İÇ PÜSKÜRÜK KAYAÇLAR : Yer kabuğunun derinliklerinden yeryüzüne doğru ilerleyen magmanın , yeryüzüne ulaşamadan yer kabuğunun derinliklerinde katılaşmasıyla oluşurlar ve ancak üzerlerindeki kayaç tabakalarının zamanla aşınmasıyla yer yüzeyine ulaşırlar. Başlıca iç püskürük kayaçlar ; granit , siyenit , diorit ve gabro’dur.
Bir iç püskürük taşı olan granit kendine özgü yüzey şekilleri oluşturmasıyla diğer kayaç türlerinden ayrılır. Kütle halindeki granitler , fiziksel ve kimyasal ayrışmaya uğradıklarında değişik şekil ve boyutlarda bloklara dönüşür. Granitlerin ayrışması sonucu yer yer birbiri üzerinde irili ufaklı ve köşeleri yuvarlaklaştırılmış bloklardan oluşan bir topoğrafya şekli meydana gelir. Buna TOR TOPOĞRAFYASI denir. Tor topoğrafya şekillerinde granitin çatlaklı olup olmaması gibi kayaç özellikleri yanı sıra iklim şartları da etkilidir. Granit , dayanıklı ve sert olması nedeniyle birçok tarihi yapıda kullanılmıştır. Mısır piramitlerinin günümüze kadar gelmesinde bu özelliği etkili olmuştur. Günümüzde de işlendikten sonra zeminlerin kaplanmasında kullanılır.
B – DIŞ PÜSKÜRÜK KAYAÇLAR : Magmanın yer kabuğunu yarıp yeryüzüne çıkarak soğumasıyla oluşurlar. Başlıca dış püskürük kayaçlar ; bazalt , andezit , volkan camı ( obsidiyen ) , tüf , trakit , incitaşı , katrantaşı ve süngertaşı’dır. Kristalli olmaları ve kütle halinde bulunmaları ortak özellikleridir.
Volkanik faaliyet sırasında çıkan küllerin üst üste birikmesiyle oluşan tüfler , aşınmaya karşı fazla dirençli değildir. Bu nedenle tüflü yamaçlardan inen selinti suları tüfleri kolayca aşındırırken , tüflerin arasında bulunan bazalt ve andezit gibi dirençli kayaçları ve bunların altındaki tüflü kısımları aşındıramaz. Böylece peri bacaları oluşur. Volkanik tüfler , yurdumuzda Nevşehir – Ürgüp – Göreme yöresinde karakteristik yüzey şekillerinin gelişmesine neden olmaktadır.
YAZININ TÜM HAKLARI AHMET YILDIRIM’A AİTTİR. BU SİTE AMATÖR BİR SİTEDİR.
( GEOİT.BLOGCU.COM) YAZILAR ÖĞRENCİ VE EĞİTİMCİLERE HİZMET AMACIYLA YAYINLANMAKTADIR. ANCAK İZİN ALMADAN VEYA YAZININ ORİJİNAL ADRES KAYNAĞINI BELİRTMEDEN BAŞKA SİTELERDE YAYINLAYANLAR BLOGCU VE DİĞER YAYIN MECRALARI ARACILIĞIYLA TEŞHİR EDİLECEK , GEREKLİ İŞLEMLER YAPILACAKTIR.
2 – TORTUL KAYAÇLAR : Yer kabuğunu oluşturan kayaçlar , dış kuvvetlerin ( akarsu , buzul , rüzgar v.b. ) etkisiyle fiziksel ve kimyasal ayrışmaya uğrayarak kil , kum ve çakıl boyutuna ayrılırken , eriyik halde su içine de karışabilirler. Ayrışmaya uğrayan bu maddeler dış kuvvetler tarafından taşınıp akarsu , göl , deniz tabanlarında veya vadi ve ova yüzeylerinde üst üste biriktirilir. Birikintilerin zamanla sıkılaşıp katılaşmalarıyla tortul taşlar oluşur. Daha çok tabakalar halinde bulunan tortul taşların içinde oluştukları dönemlere ait çeşitli canlıların taşlaşmış kalıntılarından oluşan fosiller bulunur. Fosiller , tortul kayaçların oluştukları dönemin özellikleri hakkında bilgi verir.
Tortul kayaçlar , oluşum şekillerine göre üçe ayrılır :
A – KIRINTILI ( MEKANİK = FİZİKSEL ) TORTUL KAYAÇLAR : Dış kuvvetler tarafından aşındırılarak taşınan malzemelerin jeosenklinal alanlarda çökelmesi ve doğal çimento ile birleşmesi süreçlerinden geçerek oluşurlar. Başlıcaları ; Mil taşı , kum taşı ( gre ), kil taşı ( şist ) , çakıltaşı’dır. ( Çakıl taşları köşeli ise Breş , hem köşeli hem yuvarlak ise Konglemera , çoğunlukla yuvarlak taşlardan oluşuyorsa Puding adını alır. )
B – KİMYASAL TORTUL KAYAÇLAR : Bazı maddeler su ile kolay çözünürler. Çözünerek suya karışan mineraller , suyun buharlaşmasıyla tekrar çökelerek kimyasal tortul kayaçları oluşturur. Başlıcaları ; kalker ( kireç taşı ) , jips
( alçı taşı ) , kaya tuzu , dolomit , traverten , sarkıt , dikit ve sütunlardır. Kimyasal tortul kayaçların sular tarafından işlenmesiyle karstik şekiller meydana gelir. Ülkemizde özellikle Akdeniz bölgesinde yaygındır.
C – ORGANİK TORTUL KAYAÇLAR : Okyanus , deniz , göl ve akarsu tabanlarında veya karalar üzerindeki çanaklarda çeşitli bitkisel ve hayvansal maddelerin tortulaşmalarıyla oluşurlar. Mercan kaya , antrasit , taşkömürü , linyit , turba ve tebeşir bunlara örnektir. Jeolojik zamanlar içerisinde ormanlar tortulaşarak taşlaşmış ve kömürler oluşmuştur. ( En eski oluşan kömür antrasit’tir. Daha sonra sırasıyla taş kömürü , linyit ve turba oluşmuştur. ) Kömür ve petrol gibi organik oluşumlar günümüzde en önemli enerji kaynakları arasındadır.
3 – BAŞKALAŞIM ( METAMORFİK ) KAYAÇLARI : Tortul ya da püskürük kayaçların mineral yapılarının yüksek sıcaklık ve basıncın etkisiyle değişime uğramasıyla oluşurlar. Örnek :
