basit türemiş ve bileşik filleri naasıl anlıcaz 

 hı 7.sınıfım haberiniz olsun



Cevap :

1-Basit Fiiller:

Yapım eki almamış, bir tek kelimeden oluşan, yani kök hâlindeki fillerdir. Çoğunlukla tek hecelidir. Çok heceliler de vardır. Fiil kökünden sonra bir tire işareti getirilerek ifade edilir.

Gel-, yaz-, oku-, sev-, kıvır-, çevir-, kavuş-...

Not: Tire işareti kullanılmaz da nokta veya ünlem kullanılırsa emir çekimi olur. Bu, bütün fiiller için geçerlidir: Gel!     Oku. Yaz!...

Dilimizde hem isim hem de fiil kökü olarak kullanılan kelimeler vardır ki bunlara sesteş kökler denir:Ağrı, ağrı-; boya, boya-, tat, tat-, eski, eski-...

2- Türemiş Fiiller

İsim veya fiil kökleriyle yansımalardan, yapım ekleriyle türetilmiş fiillerdir. 
Bunlara fiil gövdesi (tabanı) denir.

Ben-imse-, açık-la, mor-ar, av-la-, ince-l-, çat-la-, pat-la-, gür-le-, şırıl-da-, hav-la-, me-le-, fısıl-da-, kov-ala-, baş-la-t, uç-ur-, yat-ı-ş-, ak-ı-t-, düş-ü-r-, sev-in-...

Türemiş fiilller ikiye ayrılır:
a)İsim soyu kelimelerden türetilen fiiller  
b)Fiil kök ve gövdelerinden türetilen fiiller

a)İsim Soyu Köklerden Fiil Türeten Eklerin Başlıcaları Şunlardır:

e-i-a(l): az-al-mak, düz-el-mek, kör-el-mek, doğru-l-mak, sivri-l-mek, eğri-l-mek, dar-al-mak...

Not: Bu ek, "k" ile biten kelimelere gelince "k" düşer: küçü(k)-l-mek, alça(k)-l-mak, yükse(k)-l-mek...

-la/-le: ot-la-mak, yem-le-mek, baş-la-mak, yavru-la-mak, tek-rar-la-mak, bayat-la-mak, tuz-la-mak, zayıf-la-mak, bağış-la-mak...

Not: Bu ekle, ünlemlerden üf-le-mek, of-la-mak...; ses taklidi için kullanılan kelimelerden gür-le-mek, şar-la-mak, zır-la-mak, hav-la-mak, hor-la-mak... biçiminde de fiiller türetilir.

-laş/-leş: haber-leş-mek, mektup-laş-mak, güzel-leş-mek, iyi-leş-mek, ağır-laş-mak....

-ar/-er/-r: baş-ar-mak, mor-ar-mak, kara-r-mak, yeş(yaş)-er-mek, gö(gök)er-mek, boz-ar-mak....

-a/-e: yaş-a-mak, kan-a-mak, tün-e-mek, uzun: uz-a-mak, oyun:oyn-a-mak...

-sa/-se: benim-se-mek, su-sa-mak, garip-se-mek...

-da/-de: Ses taklidi için kullanılan kelimelerden: gümbür-de-mek, takır-da-mak, hırıl-da-mak, inil-de-mek, şırıl-da-mak, uğul-da-mak...

-kir (-kır/-kur/-kür): Yansımalardan fiil türetir: püs-kür-mek, hay-kır-mak, fış-kır-mak, hıç-kır-mak

b) Fiilden Fiil Türeten Eklerin Başlıcaları:

         -(a)la/-(e)le:eş-ele-mek, kov-ala-mak....

         -(i):sür-ü-mek, kaz-ı-mak

         -(i)l:dik-il-mek, yak-ıl-mak, üz-ül-mak...

         -(i)n:sil-in-mek, kaç-ın-mak, gör-ün-mek...

         -(i)ş:gir-iş-mek, kız-ış-mak, böl-üş-mek...

         -(i)t:eri-t-mek, oyna-t-mak, yürü-t-mek...

        -d(i)r:çiz-dir-mek, yaz-dır-mak, ör-dür-mek, aç-tır-mak, kes-tir-mek...

 UYGULAMALAR

1)Şu fiillerin kök ve gövdelerini bulunuz:bilirlerdi, ilerliyorlardı, kımıldamasınlar.
2)Aşağıdaki cümlelerde geçen fiillerin yapılarını, türemiş fiillerin hangi ekle türetildiğini gösteriniz.

"Akşamüstleri, güneş batarken Ankara ne kadar güzelleşir. "Derin bir gürültü sis içinde kaynıyor, ileri geri yaklaşıyor, uzaklaşıyor, dalgalanıyordu. Kös, kalkan, boru sesleri, at kişnemelerine karışıyor; alınan emirler, verilen komutlar yüzlerce ağız tarafından ayrı ayrı tekrarlanıyordu."

3)"biriktirmek, küçümsemek, gecikmek, haykırmak, yükselmek, kısalmak, başlamak"mastarlarının köklerini, eklerini, köklerin çeşitlerini ayırıp gösteriniz.

3- BİRLEŞİK FİİLLER

  Birden fazla kelimeden oluşan fiillerdir. Birleşik fiili oluşturan kelimeler biri veya her ikisi fiil olabilir. Ama en az biri fiil olmalıdır.

Ayrıca bkz. -> Birleşik Kelimelerin Yazılışı/İmlası

Ayrıca bkz. ->Türkçede Birleşik Fiiller ve Anlam Kaymaları/ Prof. Dr. Zeynep KORKMAZ

Yapılışına göre birleşik fiiller ikiye ayrılır:

A. KURALLI BİRLEŞİK FİİLLER

Yapılış şekilleri şunlardır: Fiil + yardımcı fiil

Herhangi bir fiille "yazmak, vermek, bilmek, durmak, gelmek" yardımcı fiillerinden oluşur.

Bu yardımcı fiilleri kendi anlamlarını tamamen yitirir, "yeterlik, tezlik, sürerlik ve yaklaşma" olmak üzere dört anlam ifade eder

İki fiil arasına "-a, -e, -ı, -i, -o, -ö, -u, -ü" zarf-fiil eklerinden biri girer.

1)Yeterlik Fiili: Fiil + "-E" + bil- şeklinde yapılır.

Anlam:
Ahmet bu işi başarabilir.       Başarmaya gücü yeter.          Yeterlik

Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir.   Etmesi olası.  Yeterlik     Olasılık

Yanınıza gelebilir miyim?İzin verir misiniz?   Yeterlik           İstek isteme, rica etme

Herkes kendi işiyle ilgilenebilir.     Buna izi var        yeterlik            izin verme

erdir.

 

* Gösteri saat 20.00'de başlıyormuş, biraz hızlanalım.

* Bu sıcakta hepimiz susamıştık.

* Çayımızı demlediler.

* Bir kedi miyavlıyordu uzaklarda.

 

Not: Bir eylemi yapı bakımından incelerken her şeyden önce söz konusu eylemi buluyoruz. Mastarlı biçiminde söylüyoruz ve söylediğimiz kısmı inceliyoruz.

 

Not: Yansımalar da diğer sözcükler gibi mecaz anlam kazanabilir. Hırsından çatlıyordu: çat-la-mak yansımadan türemiş eylemdir ve mecaz anlam kazanmıştır.

 

* Çukurova'da toprağı biraz eşelesen...

* Ona çok kırılmıştım.

* Evlerini yeni boyatmışlar.

 

Not: Çatı eklerinin tamamı eylemden eylem türeten eklerdir:

 

-r, -t, -tir, -l, -ş, -n

 

çık-ar-mak, dinle-t-mek, dik-tir-mek, gör-üş-mek, yıka-n-mak

 

"tır" eki ek eylemin geniş zaman şekli olabilir.

 

çalışmıştır: "çalış-mak"tan söz ediliyor, -tır eki ekeylemdir.

 

baktırmıştır: "bak-tır-mak"tan söz ediliyor.

 

bak: eylem kökü

-tır: çatı eki (yapım eki)

-mış: kip eki (çekim eki)

-tır:  ek eylem (çekim eki)

 

 

Örnek Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, altı çizili sözcük yapı bakımından farklıdır?

A) Avanos'a yapılan geziye komşumuz da katılacakmış.

B) Tarlaya bir kuyu daha açtırmalıyız.

C) Bu aile, her sabah yürüyüşe çıkıyormuş.

D) Bir topumuz vardı, o da patlamış.

E) Bu akşam biraz gecikeceğim, toplantım var.

Cevap: A

 

 

 

Uygulama:

Sınavda kötü not alınca gözden düştü. Bunun üzerine oturup ağladı. Arkadaşları susturdu.

 

Bu parçada geçen eylemleri bulunuz.

 

Eylemler:

 

 

Bulduğunuz eylemleri yapıları bakımından inceleyiniz.

(Ek - kök ayrımı yaparak)

  İlginizi Çekebilecek Diğer Konular: Zarf Fiiller (Bağ Eylem - Ulaç) Cümlede zarf (belirteç) göreviyle kullanılan eylemsilerdir. Doğrudan fiil kök veya gövdelerinden türetilebildikleri gibi adeylem v... Edebiyat Forum Test Çöz Dosyalar Şiirler Sohbet Üye Ol Soru Cevap

  Kayıt - Giriş Kullanıcı Adı

Şifre

Beni Hatırla