Cevap :
Göktürk Devleti, ilk defa Türk adını taşıyan Türk devletidir. Göktürkler, Türklerin atlı uygarlık ya da bozkır uygarlığından yerleşik uygarlığa geçiş döneminde, Türk boylarının başına geçerek hüküm süren bir hakan sülalesidir (552 - 745).
ANSİKLOPEDİ TARTIŞMA??
Göktürk Devleti 600 yılındaki sınırları
Göktürk Devleti, tarihte ilk defa Türk adını taşıyan devlettir.
Göktürkler, Türklerin atlı uygarlık ya da bozkır uygarlığından yerleşik uygarlığa geçiş döneminde, Türk boylarının başına geçerek hüküm süren bir hakan sülâlesidir (552-745). Kurdukları devlete de Göktürk Devleti denir.
Başkentleri
Orta Asya’da Karakurum yakınında Ötüken kentiydi. Devlet başkanlarına «kağan», hakan soyundan olanlara "tigin" derlerdi. Devletin kuruluşunda kağan,
Bumin’di. Ülkenin doğu kesimini yönetiyordu. Batı kesiminde ise kardeşi İstemi Kağan vardı, ama geleneğe göre o, doğu kağanına bağlıydı.
Bumin öldüğünde yerine oğullarından biri değil,
İstemi Kağan geçti. Göktürkler, saltanatı Avarların elinden alarak devletlerini kurmuşlardı. Bu iki kağan ve onların oğulları zamanında Göktürkler, doğuda Kingan Dağları’ndan batıda Demirkapı’ya kadar bütün Orta Asya’ya egemen oldular. İran Sasani hükümdarı Hüsrev Nuşirevan ile anlaşarak Çin ipek ticaret yollarım ellerine geçirdiler. Türk egemenliğinin batıda yayılmasında ve Batı Türkistan Türkmenleşmesinde önemli rol oynadılar.
VII. yüzyılın ilk çeyreğinde bir durgunluk geçiren Göktürkler, Kutluğ İlteriş Kağan zamanında yeniden canlılık gösterdiler. Ama bu sırada doğudaki Çin tehlikesine, batıdan gelen ve Sasani egemenliğine son veren bir de Arap tehlikesi eklendi.
VIII. yüzyılın başlarında, 706’da Kapağan Kağan komuta ettiği Türk ordusu Çinlileri yenerek Türk devletinin durumunu düzeltirken, batıda Kültigin Kağan ordusuyla Buhara yakınlarına kadar ilerledi (707). Böylece Türkler batıda Araplarla karşı karşıya" geldiler.
Kapağan Kağan 716’da ölünce oğullarıyla yeğenleri Bilge ve Kültigin arasında iktidar mücadelesi başladı. Yeğenler bu savaşı kazandılar ama, ayrılıkçı
Türk boyları ve Çinlilerle uzun uzun uğraşmak zorunda kaldılar. Kültigin 731’de, ağabeyi Bilge Kağan ise 734’te öldüler. Geniş bölgeyi elde tutmak iyice güçleşti. Arap baskısına doğuda Moğol baskısı eklenince iç ayrılıkların da etkisiyle Göktürk Devleti son buldu (745).
I. Göktürk Devleti
552 yılında BUMİN KAĞAN tarafından Orta Asya'daki AVAR hakimiyetine son verilerek kuruldu. Baskenti ÖTÜGEN'dir. Bumin KAĞAN kardesi İSTEMİ YABGU'yu ülkenin batı topraklarına gönderdi.
İSTEMİ YABGU'NUN BATI SİYASETİ:
İstemi Yabgu İpek yolunu kontrol etmek amacıyla AKHUNLARA karsı İran'daki SASANİ devletiyle isbirliği yaptı. Bu isbirliği sonucu Akhun Devletinin toprakları Sasaniler ve Göktürkler tarafından paylasıldı.
İstemi Yabgu; bu defa Sasanilere karsı BİZANS ile isbirliği yaparak, Sasani devletinin zayıflamasını sağladı.
NOT: Göktürk- Bizans isbirliğinin Sasanileri zayıflatması, Hz. Ömer Devrinde İslam Ordularının
Sasanileri yenmesini kolaylastırmıstır.
GÖKTÜRK DEVLETİ'NİN İKİYE AYRILMASI VE YIKILMASI:
Bumin Kağan'dan sonra yerine sırasıyla oğlu Ko-Lo, Mukan(En parlak devir), Tapo ve İsbara geçti. Bu
süre içinde Batı Yabgusu İstemi Yabgu daima doğudaki hakana bağlı kaldı. Ancak İstemi Yabgu'nun
ölümünden sonra yerine geçen oğlu TARDU aynı itaati göstermedi. Çin'in kıskırması ile I. Göktürk Devleti
Batı ve Doğu Göktürk Devleti olarak ikiye ayrıldı. Her ikisine de daha sonra Çinliler son verdi.
II. GÖKTÜRK DEVLETİ(KUTLUK DEVLETİ) (682-744)
I. Göktürk devletinin parçalanıp yıkılmasıyla, Çinin egemenliğinde yasayan Türkler, 50 yıl süren bir
esaret dönemi yasadılar. Bu süre içinde defalarca Çine karsı ayaklandılar. Ancak basarılı olamadılar.
682 Yılında KUTLUK KAĞAN'ın baslattığı ayaklanma basarılı oldu. Türkler Çinlileri topraklarından atarak
yeniden bağımsızlıklarına kavustular.(682). II. Göktürk Devleti'ne kurucusundan dolayı KUTLUK
DEVLETİ de denir.
NOT: Kutluk Kağan Çine karsı "Ulusal Kurtulus Savasına" giriserek II. Göktürk devletini kurmustur. Bu
özelliği ile Kutluk Kağan Türkiye Cumhuriyeti'ni kuran M.Kemal Atatürk'e benzer.
II. Göktürk Devleti en parlak devrini BİLGE KAĞAN zamanında yasamıstır. Bilge Kağan ülkeyi kardesi KÜLTİGİN ve veziri TONYUKUK ile yönetmistir. Bilge Kağan'dan sonra zayıflayan Devlet; Karluk, Basmil ve UYGUR Türkleri tarafından 744 yılında yıkılmıstır.
GÖKTÜRK DEVLETİ'NİN TÜRK TARİHİNDEKİ ÖNEMİ:
1)Tarihte ilk defa Türk adıyla kurulan devlet, Göktürk Devleti'dir.
2)Orhun Anıtlarını dikerek (II.Göktürk zamanında) Türk tarihi ve Türk edebiyatının ilk yazılı kaynaklarını olusturmuslardır.
3)Milliyetçilik duygusu, Fransız ihtilalinden 1000 yıl önce Göktürkler döneminde en yüksek seviyede yasanmıstır.
4)Asya Hun Devleti'nden sonra Türkleri tarihte ikinci defa tek bayrak altında toplamayı basarmıslardır.