Cevap :
EKLER
Sözcüklerin kök veya gövdelerine gelerek onların cümledeki görevlerini belirleyen, onlara değişik anlamlar katan ya da onlardan yeni sözcükler türeten ses veya ses bileşimlerine ek denir.
Bunlardan çekim eklerini daha önce gördüğümüz için yapım ekleri üzerinde duracağız.
Yapım Ekleri
İsim ve fiillerin kök veya gövdelerine gelerek onlardan başka isim ya da fiil türeten eklerdir.
Burada kök sözünü de açıklamakta fayda var.
Kök
Bir sözcüğün anlamı ve yapısı bozulmadan parçalanamayan en küçük parçasıdır. Köklerde yapım eki bulunmaz, ancak çekim eki bulunabilir.
Örneğin;
“Evimiz” sözünde “ev”; sözcüğün, anlamlı ve parçalanamayan en küçük parçasıdır. “-(i)-miz” eki iyelik ekidir; yani isim çekim ekidir. Öyleyse bu sözcük yapım eki almamıştır, kök halindedir.
Kökler iki türde bulunur; İsim kökleri ve Fiil kökleri. “Geldi” sözcüğündeki kök “gel-” fiil kökü; “sözlük” sözcüğünün kökü olan “söz” isim köküdür. Ancak bazen ses taklidi yoluyla oluşan yansıma kökler de vardır.
Sözcükte Yapı « : 10 Mayıs 2007, 21:46:14 » A) İSİM ÇEKİM EKLERİ:
1) Çokluk Eki: İsimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirirler.
*elmalar,çocuklar ,öğrenciler.
2)Hal Ekleri:- i,-e,-den,-de ekleridir.
*Kitabı ver (belirtme hali)
*Yola bak (Yönelme hali)
*Evden geliyorum (Çıkma hali)
*Sende kaldı (Bulunma hali)
*Sıradan insanlarla işim olmaz.(Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)
*Bunlar gözde çocuklardır.(Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)
*Sudan sebeplerle yanıma gelme (Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)
3)İyelik ekleri: Eklendiği isimlerin kime ait olduğunu ifade eder.
*Kitabım,kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları iyelik eklerini, ismin başına benim, onun, bizim, sizin, onların zamirlerini getirerek bulabiliriz.
4) İlgi ekleri (Tamlama Ekleri) :"ın, in, un, ün" biçimindedir.Belirtili isim tamlaması kurar.
*kapı—n—ın kol—u , müdür—ün oda—sı
5)Eşitlik Eki : "-ca,--ce" biçimindedir.
*Sence bu doğru mu?
*Çocukça davranma
6)Ek eylem Ekleri :İsim soylu sözcükler yüklem yapma göreviyle kullanılan eklerdir.
iyi—y-im, iyi—sin, iyi—dir, iyi—y-iz, iyi—siniz, iyi—dirler
B)FİİL ÇEKİM EKLERİ
1)Zaman ekleri (Bildirme Kipleri) :Fiillerde hareketin yapıldığı zamanı bildirir.
*gel—miş (Duyulan geçmiş zaman)
*oku—du (görülen geçmiş zaman)
*gid—i—yor (Şimdi geçmiş zaman )
*yat—acak (Gelecek geçmiş zaman)
*Şimdi gelir (Geniş geçmiş zaman)
2)Dilek kipleri:
*Gider—se—m gelmem (Dilek—şart kipi)
*Biraz daha oturayım (istek kipi)
*Ders çalışalım (istek eki)
*Artık git—meli—y-im (Gereklilik kipi)
*Bunları da oku—sun (Emir eki)
*Dışarı çıkın (Emir eki)
3)Şahıs Ekleri:
Fiillerde kip eklerinden sonra gelerek hareketi kimin yaptığını ifade eder.
Geliyor—um, çalışmalı—sın, yaptı- okusak—k , üzülür—üz koşacak—sınız yürüdü—ler
YAPIM EKLERİ :İsim ya da fiil kök veya gövdelerine gelerek onlardan başka isim ya da fiil türeten eklerdir. Yapım ekleri eklendiği sözcüğün anlamını da türünü de değiştirir. Her zaman çekim eklerinden önce gelir. Yapım eki almış bir sözcüğe türemiş sözcük ya da gövde denir.Eğer sözcük yapım eki almışsa basit yapılıdır sözcük çekim eki olsa da basittir
1)İsimden İsim Yapım Ekleri :
*Lık: kömür—lük, göz—lük , kulak—lık …
*lı: Şehir—li , para—lı , ağaç—lı , baş—lı …
*sız: su—suz, para—sız, ev—siz,
*cü: göz—cü, sanat—çı, yol—cu, simit—çi,
*ce: Türk—çe İngiliz—ce
*daş:Çağ—daş, arka—daş, yol—daş
*üncü: üç—üncü beş—inci
*msı:acı—msı ekşi—msi
*cil:et—cil ben—cil insan—cıl
*şın: sarı—şın
*sal: kum—sal kadın—sal
*ıt: yaş—ıt
*cağız: kız—cağız çocuk—cağız
*cık:az-ı-cık küçük—cük
*tı: horul—tı cıvıl—tı
2)İsimden Fiil Yapan Ekler :İsim köklerine veya gövdelerine gelerek onlardan fiil türetir.
*la :su-la, taş-la, uğur-la
*al: çok-al, az-al, dar-al
*l: doğru-l, sivri-l
*a: kan-a, yaş-a, tür-e, boş-a
*ar: yaş-ar, mor-ar, sarı-ar
*da: fısıl-da, horul-dagürül-de
*at: yön-et, göz-et
*ık: geç-ik, bir-ik
*ımsa: az-ımsa, benim-se,küçü(k)-mse
--kır:fış—kır, hay—kır
--lan:ev—len, rahat—la
--laş:şaka—laş, der—leş, çocuk—laş
--sa:su—sa, garip—se önem—se
3)Fiilden İsim Yapan Ekler:Fiil kök veya gövdelerine gelerek isim yapan eklere denir.
--ca:düşün—ce, eğlen—ce
--ocak—ecek: giyecek, yok—ocak, aç—ocak
--ak:yat—ak, kaç—ak, dur—ak,
--ga:böl—ge, bil—ge, süpür—ge,
--gan:çalış—kan, unut—kan, kay—gan
--gı:sev—gi, çal—gı, as—kı
--gıç:bil—giç, dal—gıç, başlan—gıç
--gın:yor—gun, bil—gin, bez—gin, bit—gin
--ı,--i:yaz—ı, öl—ü, yap—ı, çat—ı, kok—u, doğ—u
--ıcı—ici:yap—ıcı, gör—ücü, al—ıcı, sat—ıcı,
--ık—ik:kes—ik, aç—ık, göç—ük,
--ım—im:say—ım, seç—im, öl—üm, ölç—üm
--ın—in:yığ—ın, ak—ın, tüt—ün, ek—in,
--nç:gül—ünç, sev—inç
--ıntı:kes—inti, çık—ıntı, dök—üntü,
--ır-er:gel—ir, gid—er, ok—ur,
--ış:otur—uş, yürü—y-üş,
--ıt:geç—it, yak—ıt, ölç—üt,
--ma:gülmeyi severim , konuşmayı bil.
--mak:gelmek, gitmek
--tı:belir—ti, kızar—tı,